Trong những năm 1948-1950, giữa lúc cuộc kháng chiến chống Pháp bước vào thời kỳ quyết liệt chuẩn bị cho chiến dịch biên giới, Bộ đội ta hăng hái tiêu diệt quân Pháp ở Cao Bắc Lạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi thi đua Ái quốc. Đảng và Bác Hồ đã sáng lập ra một lực lượng đặc biệt, không phải là bộ đội, không phải là dân công đó là lực lượng TNXP có tính chất bán vũ trang, làm nhiệm vụ như Bộ đội hậu cần, Bộ đội công binh, giao thông vận tải, cứu thương, khi cần bổ sung cho Bộ đội trực tiếp đánh giặc,
TNXP làm nhiều công việc khác nhau phục vụ cho kháng chiến, tuổi từ 18 đến 35 là nam giới ở nông thôn, thành thị, TNXP là những người làm các ‘Công việc nặng nhọc” khó khăn gian khổ, có tinh thần xung phong sau này bồi dưỡng thành lớp người từ kháng chiến, phục vụ nhiệm vụ kiến quốc.
Ngày 15/7/1950, giữa những ngày mùa thu tại thủ đô kháng chiến ở núi Hồng Đại Từ, Thái Nguyên, Đội TNXP đầu tiên ra đời gồm 225 đồng chí do đồng chí Vương Bích Vượng một thanh niên trí thức cách mạng - ủy viên BCH Trung ương Đoàn Thanh niên cứu quốc làm đội trưởng, ở Thanh Hóa có một số người tham gia tiêu biêu đó là bác Nguyễn Phấn Đới, bácTrần Dân (người Vĩnh Lộc). Từ buổi ra quân trang nghiêm đầy quyết tâm đó, Đội TNXP đầu tiên quả cảm ấy luôn hoàn thành nhiệm vụ. Tháng 10/1951 Đội TNXP thứ hai được thành lập với 1.737 đồng chí, biên chế thành 8 liên phân đội. Bác Hồ giao cho các đồng chí Nguyễn Chí Thanh, Nguyễn Lam, Vũ Kỳ, Nguyễn Văn Trân, Vũ Phong theo dõi giúp đỡ. Từ một đội TNXP đến một Đoàn TNXP mang mật danh “XP” đến 3 đoàn TNXP với con số hàng nghìn TNXP có nhiệm vụ cụ thể làm các loại công việc khác nhau từ mở đường vận chuyển hàng hóa, vũ khí đạn dược đến sản xuất dụng cụ lao động, cứu thương cho bộ đội xây dựng cầu kè, rà phá bom mìn, sản xuất lương thực, thực phẩm...
Trong chiến đấu TNXP hy sinh gian khổ thi đua cùng Bộ đội đánh giặc, Thanh niên nông thôn, dân công hỏa tuyến thi đua sản xuất, TNXP ngày đêm mở đường, vận chuyển hàng hóa ra tuyền tuyến.
Nhân kỷ niệm ngày thành lập Đoàn Thanh niên cứu quốc 26/3, trong một lần đi công tác ngày 28/3/1951 Bác Hồ đã đến thăm Phân đội TNXP 312 đảm bảo giao thông ở cầu Nà Cù, Bạch Thông, Bắc Cạn, Bác tặng 4 câu thơ; “Không có việc gì khó/ Chi sợ lòng không bền/ Đào núi và lấp biển/ quyết chi ắt làm nên” Lời thơ là lời non nước cho TNXP, cho các thế hệ Thanh niên Việt Nam, những chàng trai cô gái không sợ gian khổ hiểm nguy, nhiệm vụ khó mấy cũng không sờn lòng. Quyết tâm của tuổi trẻ bằng sức lực bàn tay
khối óc của chính mình dời non lấp biển- với tâm thế “ Tất cả cho Tổ quốc sạch bóng quân thù ” Đi vào xây dựng đất nước quê hương to đẹp hơn đàng hoàng hơn.
Là người xứ Thanh chúng ta đều biết, cách đây 76 năm ngày 20/2/1947. Bác Hồ về thăm Thanh Hóa, giữa lúc kháng chiến bộn bề công việc. Bác đã vượt qua ngàn cây số từ Việt Bắc chiến khu kháng chiến vào Thanh Hóa, Bác dặn Đảng bộ Nhân dân "Thanh Hóa là nơi cung cấp người và của cho kháng chiến”
Nghe theo lời Bác, Thanh niên Thanh Hóa vào Bộ Đội, vào Thanh niên xung phong cùng với các cô chú, anh chị đi dân công hỏa tuyến phục vụ kháng chiến. '"Tiếng Việt Nam đến đâu-Thanh Hóa có vinh dự đến đó”.Hàng ngàn Thanh niên trai tráng lên đường nhập vào đội quân TNXP, noi gương đồng chí Nguyễn Phấn Đới, Trần Dân - TNXP người Vĩnh Lộc trong đội TNXP đầu tiên, những đồng chí tiêu biểu như: Lê Ngọc Đồng, Lê Văn Tu, Nguyễn Tiến Năng, Lê Văn Lục, Anh hùng Nguyễn Tiến Thọ, Phùng Sỹ Các, Trần Đình Lăng, Nguyễn Đình Sơn, Trịnh Hùng Kế, Vũ Công Cần .v.v… và gần 18.200 cán bộ chiến sỹ TNXP thuộc các đội 34-40-36-38 lên Việt Bắc-Tây Bắc sau này đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT trong thời kỳ chống Pháp.
15 năm phát huy tinh thần của lớp TNXP chống Pháp Anh hùng, đến giừa năm 1965 hơn 40 ngàn TNXP chống Mỹ cứu nước với tinh thần 3 sẵn sàng: “đi bất cứ nơi đâu khi tổ quốc cần, làm bât cứ việc gì khi tổ quốc yêu cầu và hy sinh bất cứ nơi nào cho độc lập tự do và xây dựng CNXH”.
Đội 21 là đội TNXP tập trung chống Mỹ cứu nước đầu tiên theo chỉ đạo của Trung ương ra quân đi bằng xe đạp Phượng Hoàng chi viện cho vận tải Trường Sơn ngày 25/5/1965. Cùng thời điểm đó, Thanh Hóa huy động Thanh niên làm “Thủy lợi Sao Vàng” (TNXP). Đến 21/6/1965 Chính phủ ra chỉ thị về huy động TNXP tập trung chống Mỹ cứu nước trên miền Bắc XHCN. TNXP cả nước trong đó có TNXP Thanh Hóa đã góp nhẩn làm nên đại thắng mùa xuân 30/4/1975. Sau đội 21 xuất quân ngày 25/05/1965 còn có đội N43 Núi Thành, N45 công trường Ba za Bái thượng, N47, N84 đường sắt Thanh Hóa-Vinh, N263, N43 (Lào) ,CT 101 Sân bay Sao Vàng, VV... Như vậy là trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước Thanh Hóa có 39 đội và 3 đại đội độc lập, thành lập, tháp nhập, chia tách cùng với TNXP các tỉnh Hà Tĩnh - Quảng Bình, chiến đấu ở những nơi nóng bỏng nhất, hy sinh nhiều nhất và lập công xuất sắc nhất, trong đó TNXP Thanh Hóa có số lượng đông nhất so với các địa phương trong cả nước. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ một số TNXP được bồi dưỡng đào tạo để làm cán bộ chuyên môn công tác Đảng ở các cơ quan, Ban ngành đoàn thể từ Trung ương đến các địa phương, còn hầu hết anh chị em trở về xây dựng quê hương.
Tháng 9/2009 Đảng, Nhà nước đã phong tặng TNXP tập trung chống Mỹ cứu nước Ihanh Hóa danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.
Giai đoạn từ 1973-1986, để khắc phục hậu quả chiến tranh và phát triển kinh tế theo chỉ thị của Đảng, Nhà nước, nhân dịp kỷ niệm 42 năm thành lập Đoàn (26/3/1931- 26/3/1973) Thanh Hóa đã thành lập các Đội TNXP từ đội 4201 đến 4229 và sau này do yêu cầu di dân phát triển kinh tế, lãnh đạo tỉnh lại có chỉ thị giao cho Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thành lập 4 đội TNXP Hàm Rồng (1 2,3,4) làm tiền trạm vào Đắc Lắc để chuẩn bị cơ sở vật chất di dân thành lập huyện Đắc Thanh ở EA Súp và Cư Rút Đắc Lắc nay thuộc tỉnh Đắc Nông và vùng giáp biên giới Căm Pu Chia với gần 3.1 vạn TNXP địa phương.
Có thể nói từ sau khi được thành lập 15/7/1950 TNXP Việt Nam nói chung, TNXP Thanh Hóa nói riêng đã phát huy được truyền thống : “ Cần cù, anh dũng, kiên cường, đoàn kết, sáng tạo”
Do Lực lượng TNXP đã có những đóng góp to lớn trong sự nghiệp đấu tranh, giải phóng dân tộc, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Lực lượng TNXP các thời kỳ đã được Đảng Nhà nước đặc biệt quan tâm. Từ việc thành lập Hội TNXP từ Trung ương đến địa phương, đến các chế độ chính sách cho lực lượng TNXP hoàn thành nhiệm vụ trong kháng chiến từng bước được thực hiện. Quyết định 104/1999/QĐ-TTg, Quyết định 40/2021/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã từng bước giải quyết chế độ cho TNXP hy sinh trong kháng chiến chưa được công nhận là Liệt sỹ, TNXP bị thương chưa được công nhận là thương binh, TNXP hoàn thành nhiệm vụ được hưởng chế độ trợ cấp 1 lần, TNXP cô đơn được hưởng chế độ trợ cấp hàng tháng. Đến nay hầu hết những người tham gia lực lượng TNXP, hoàn thành nhiệm vụ trong kháng chiến đã được hưởng chế độ chính sách theo quy định của Nhà nước.
Kính thưa toàn thể các Đ/c
Xã Xuân Thiên là vùng đất giàu truyền thống cách mạng, các thế hệ người Xuân Thiên trong lịch sử , cùng với nhân dân cả nước đã kiên cường, anh dũng trong đấu tranh dựng nước và giữ nước, góp phần to lớn công sức, trí tuệ, xương máu vào lịch sử oai hùng của dân tộc. Trong 2 cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc. Xã Xuân Thiên có 1.115 người con của quê hương tham gia nhập ngũ Quân đội nhân dân Việt Nam, 198 thanh niên xung phong tham gia kháng chiến, 996 người tham gia dân công hỏa tuyến qua các thời kỳ..
Xã Xuân Thiên đã có 2 người được Đảng và Nhà nước công nhận cán bộ tiền khởi nghĩa, 15 người là cán bộ LTCM và 12 gia đình Ân nhân cách mạng. 11 bà mẹ việt Nam anh hùng. 151 Liệt sỹ, và hàng nghìn lượt cá nhân, gia đình được tặng thưởng huân huy chương, kỷ niệm chương, Bằng khen kháng chiến cấp Trung ương, cấp bộ, cấp tỉnh..
Toàn xã có 198 cựu thanh niên xung phong tham gia kháng chiến. trong đó có 28 TNXP chống Pháp. 170 TNXP chống Mỹ hoàn thành nhiệm vụ trở về địa phương.
- Có 4 Liệt sỹ là TNXP, 23 thương binh là Cựu TNXP,
- Hiện tại có 119 người đang sinh hoạt trong tổ chức hội TNXP toàn xã
Trong những năm qua phát huy nội lực trong TNXP. Toàn hội hưởng ứng các phong trào do cấp trên phát động ' giúp nhau xóa nghèo, xây dựng quỹ Nghĩa tình đồng đội. Thăm hỏi động viên nhau lúc ốm đau , Tặng quà khi TNXP mừng thọ, chúc thọ. Thăm hỏi phúng viếng khi TNXP qua đời. Ngoài ra các cấp Hội từ cơ sở trở lên đã phát động phong trào Cựu TNXP chung sức xây dựng nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới kiểu mẫu; phong trào hỗ trợ xây nhả tình nghĩa cho các hội viên Cựu TNXP khó khăn; xây dưng Câu lạc bộ Cựu TNXP sản xuất kinh doanh giỏi để trao đổi kinh nghiệm trong sản xuất kinh doanh, giúp đỡ và thu hút con em Cựu TNXP có việc làm ổn định.
Với khẩu hiệu “sống vui, sống khỏe, sống vì nghĩa tình đồng đội” với tinh thần “Đoàn kết-đồng đội-đổi mới”. Toàn thể cán bộ hội viên trong Hội đã và đang quyết tâm vươn lên hoàn thành chỉ tiêu Nghị quyết Đại hội đề ra.
Có thể nói với vai trò Hội là tổ ấm của TNXP đã làm tốt nhân chứng lịch sử cùng các cấp, các ngành tham mưu cho Đảng, Nhà nước, cấp ủy, chính quyền địa phương giải quyết chế độ cho cựu TNXP. Hội đã giúp đỡ cho hội viên nghèo, nữ hội viên cô đơn. Chung tay cùng với Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị xã hội làm tốt công tác an sinh xã hội góp phần giữ vững ổn định chính trị, Phát triển kinh tế được cấp ủy, chính quyền, các ban ngành địa phương tin tưởng, được dư luận xã hội đồng tình ủng hộ. Nhiều năm liền được Hội cấp trên khen thưởng là đơn vị có phong trào vững mạnh.
Với tinh thần TNXP Anh hùng phát huy truyền thống 10 chữ vàng “ Cần cù, dũng cảm, đoàn kết, kiên cường và sáng tạo” Hội quyết tâm xây dựng Hội cựu TNXP xã nhà tiếp tục là đơn vị xuất sắc của lực lượng TNXP trong huyện, là đơn vị tiêu biểu trong phong trào thi đua trong khối mặt trận các đoàn thể xã nhà.
Nhân dịp kỷ niệm 73 năm ngày truyền thống lực lượng TNXP Việt Nam. BCH hội cựu TNXP xã Xuân Thiên xin kính gửi đến tất cả các Đ/c Hội viên Hội cựu TNXP trong toàn xã lời chúc sức khỏe, lời tri ân trân trọng nhất. Nhân dịp này BCH Hội cựu TNXP xã kêu gọi toàn thể cán bộ hội viên của Hội, nêu cao tinh thần quật khởi ra sức thi đua xây dựng phong trào hội ngày càng vững mạnh. Chung sức, chung lòng cùng với nhân dân địa phương xây dựng thành công xã đạt chuẩn “ Nông thôn mới nâng cao trong năm 2023”